نگاهی به کتاب مفاتیح ‌الحیاة اثر آیت‌الله جوادی آملی

«مفاتیح ‌الحیاة» کتابی است که در نمایشگاه کتاب تهران با استقبال زیادی روبرو شد. جرقه‌ی اولیه‌ی این طرح از حدود 5 سال قبل با فرمایش حضرت آیت‌الله «جوادی آملی» در خطبه‌های نماز جمعه در مورد بهتر نگه داشتن محیط زندگی چه در طبیعت و چه در زندگی به عنوان یک شهروند زده شد.

 

جهان نیوز - هادی بیات:
کتابی در نمایشگاه کتاب 91 در غرفه‌ی انتشارات «اسراء» با استقبال به نسبت زیاد مخاطبان روبه‌رو شد: «مفاتیح الحیاة» کتابی که در ابتدا نام «مفاتیح الجنان» شیخ عباس قمی را به یاد می‌آورد البته با تفاوتی که نویسنده‌ی مفاتیح الحیاة برشمرده است:
 
«یک وقت رابطه‌ی انسان با خدا در حدّ مناجات، دعا و این‌هاست، آن می‌شود مفاتیح‌ الجنان. یک وقت سفر چهارم از اسفار اربعه را شما می‌خواهید بگویید [یعنی] که سیر سفر مِن الخلق إلی الخلق بالحق ما باید داشته باشیم، این می‌شود مفاتیح الحیات. این خیلی فرق است که انسان مناجات کند، دعا کند که می‌شود مفاتیح الجنان یک وقت است نه، در خلقت از دید الهی دارد می‌گذرد. این [یعنی] سفر چهارم که سیر مِن الخلق إلی الخلق بالحق [است]، با چراغ حق دارد حرکت می‌کند، در راه حق دارد حرکت می‌کند، از منظر خدا دارد حرکت می‌کند، خدابین است و دارد حرکت می‌کند.»[1]
 
جرقه‌ی اولیه‌ی این طرح از حدود 5 سال قبل با فرمایش حضرت آیت‌الله «جوادی آملی» در خطبه‌های نماز جمعه در مورد بهتر نگه داشتن محیط زندگی چه در طبیعت و چه در زندگی به عنوان یک شهروند زده شد و سپس با ارائه‌ی طرح تفصیلی و تکمیل آن، کار پژوهشی اثر زیر نظر ایشان آغاز و با رهنمودهای او پیش رفت و در نهایت با بازبینی نهایی استاد و اعمال نهایی نظراتشان پایان یافت.[2]
 
سال‌ها بود که به نوعی منتظر چنین کتابی بودیم. شاید به نظر برسد که کتاب‌هایی از این دست وجود داشته است. «ثواب العمال و عقاب الاعمال» شیخ صدوق، «حلیة المتقین» علامه مجلسی و تا حدی «الحیاة» جناب آقای حکیمی را می‌توان از کتاب‌هایی دانست که در این موضوع نوشته شده است. اما تفاوتی جدی در این میان وجود دارد که باید از آن غافل نشد و آن مسأله‌ی اجتهاد به معنای وسیع و عمیق کلمه است: «در تمامی موارد قبلی گرچه از روایات اهل بیت استفاده شده اما این‌ها را افرادی نوشته‌اند که می‌توان نام محدث را به نوعی بر آنان اطلاق نمود. این بزرگواران گرچه روایات زیادی را دیده بودند اما به دلیل آن که فقیه به معنای مصطلح آن نبوده‌اند بعضاً از جمع سالم بین روایات ناتوان بوده‌اند.
 
از آن مهم‌تر فهم روایات اهل بیت ذیل قرآن است که خود تسلط ویژه‌ای بر قرآن می‌خواهد که احیاناً در توان برخی از آن بزرگان نبوده است. جهان بینی صحیح و عمیق داشتن که بر فهم صحیح از آیات و روایات مؤثر است هم نکته‌ی بعدی است که تسلط بر فلسفه می‌خواهد. شاید بتوان گفت اولین بار در تاریخ تشیع است که چنین مجموعه‌ای زیر نظر فیلسوفی عمیق، مفسری قَدَر و فقیهی برجسته تدوین می‌شود و همه‌ی آن از زیر نظر تیز بین چنین شخصیتی گذشته است. گذشته از آن که کار، یک کار پژوهشی گروهی بوده و این گروه خود از شاگردان چنان استادی بوده‌اند و طبعاً در مراحل تتبع و تحقیق اولیه نیز تا حد زیادی نگاه استاد لحاظ شده است.»[3]
 
تفاوت دیگر این کتاب با کتب مشابه، دیدگاه حکومتی و اجتماعی آن است. یک بخش از پنج بخش کتاب تحت عنوان تعامل مردم و نظام اسلامی است و در آن به موضوعات متعددی در این عرصه پرداخته شده است که شاید مورد غفلت بسیاری از ما بوده است: «مرزبانی و اهمیت آن، آثار معنوی مرزبانی، اهمیت راز داری (حفظ اسرار مسلمانان)، مشارکت سیاسی، شهرداری (خدمات عمومی)، تکدی گری و ... . پرداختن به این مسائل آن هم از زبان آیات و روایات و تبیین آن‌ها می‌تواند تأثیر بسیاری بر آحاد جامعه‌ی اسلامی داشته باشد و زوایای پنهانی از معارف اسلامی را در عرصه‌ی حکومت و اجتماع آشکار نماید.»
 
همان طور که گفته شد، کتاب شامل پنج بخش است:
 
1. تعامل انسان با خود،
 
2. تعامل انسان با هم‌نوعان،
 
3. تعامل مردم و نظام اسلامی،
 
4. تعامل انسان با حیوان،
 
5. تعامل انسان با خلقت زیست محیطی.
 
تأملی در این عناوین و نگاهی به فهرست تفصیلی کتاب، نکته‌ی پیش گفته را تقویت می‌کند. اکثر مسائل مطرح در این کتاب به نوعی نگاه تمدنی اسلام را روشن می‌سازد آن هم در نگاهی وسیع که حتی شامل نگاه زیست محیطی اسلام هم می‌شود. این کتاب نقطه‌ی مقابل تفکر سکولار به دین را به نمایش می‌گذارد. آری، این کتاب مفاتیح الجنان تمدنی است.
 
کلام را با سخن نغزی از استاد به پایان می‌رسانیم:
 
«از خدای سبحان مسألت می‌شود که توفیق سلوک اسفار چهارگانه به ویژه سفر چهارم را به امت اسلامی عطا فرماید تا در متن حیات با دین زندگی کنند.»[4](*)